Prawo spadkowe to skomplikowana gałąź prawa cywilnego, która reguluje przechodzenie praw i obowiązków majątkowych związanych z dziedziczeniem. Jedną z instytucji prawa spadkowego jest zachowek. Co to jest i czy należy się osobom wydziedziczonym?

Czym jest zachowek?

Zachowek to instytucja prawa spadkowego, której celem jest ochrona najbliższych osób spadkodawcy przed dowolnym rozporządzaniem swoim majątkiem jeszcze za życia, na przykład w drodze darowizn. Podmioty uprawnione do zachowku to zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, jeśli byliby powołani do spadku z ustawy. Zachowek zabezpiecza interesy osób najbliższych, które zostały pominięte przez spadkodawcę w testamencie.
Zachowek może być pokryty przez ustawowe lub testamentowe powołanie do dziedziczenia, zapis windykacyjny lub darowiznę. Jeśli osoba uprawniona do zachowku nie otrzymała go w takiej postaci, może żądać od spadkobierców świadczenia pieniężnego, którego celem jest uzupełnienie zachowku. Zachowek jest jednym z długów spadkowych, a obowiązek jego zapłaty powstaje z chwilą śmierci spadkodawcy.

Kto jest wyłączony z prawa do zachowku?

Mimo że celem zachowku jest zabezpieczenie najbliższych osób spadkodawcy, istnieją wyjątki od tej reguły. Zachowek nie przysługuje:

osobom uznanym przez sąd za niegodne – np. które umyślnie dopuściły się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
osobom, które zrzekły się dziedziczenia lub odrzuciły spadek przysługujący im z mocy ustawy,
małżonkowi wyłączonemu od dziedziczenia w trybie art. 940 Kodeksu cywilnego – gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy małżonka i sąd uznał to żądanie za uzasadnione,
osobom wydziedziczonym przez spadkobiercę – zachowek nie przysługuje więc przy wydziedziczeniu.

Kiedy spadkodawca może wydziedziczyć spadkobiercę?

Sytuacje, w których spadkodawca może wydziedziczyć spadkobiercę, a tym samym pozbawić go prawa do zachowku, regulują art. 1008 – 1011 Kodeksu cywilnego. Spadkodawca może wydziedziczyć zstępnych, małżonka lub rodziców wtedy, gdy osoba uprawniona do zachowku:

postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, np. zaniedbuje rodzinę, nadużywa alkoholu, przyjmuje narkotyki, prowadzi działalność przestępczą, prowadzi rozrzutny i lekkomyślny styl życia,
dopuściła się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia powinna być zawarta w testamencie. Warto przy tym zauważyć, że spadkodawca nie może wydziedziczyć zstępnego, małżonka lub rodziców, jeśli im przebaczył – przy czym gdy w momencie przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, jeżeli nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Zachowek przy wydziedziczeniu zstępnych przysługuje jednak zstępnym wydziedziczonego zstępnego, chociażby przeżył on spadkodawcę.

W jaki sposób dochodzi do wydziedziczenia?

Wydziedziczenie może wystąpić jedynie w testamencie pozostawionym przez spadkodawcę. Ważność wydziedziczenia zależy przy tym bezpośrednio od ważności testamentu. Wydziedziczenie nie będzie skuteczne, jeśli zostanie udowodnione, że spadkodawca nie miał zdolności do testowania lub nie spełnił warunków formalnych. W takiej sytuacji zstępnemu należy się zachowek przy wydziedziczeniu, gdyż samo wydziedziczenie nie było skuteczne.

Co można zrobić po wydziedziczeniu?

Zastanawiasz się, co przysługuje Ci po wydziedziczeniu? Choć wydziedziczenie wydaje się czynnością ostateczną i nieodwracalną, w rzeczywistości nie przekreśla szansy wydziedziczonych osób na uzyskanie zachowku. Jak to możliwe? Otóż głównym celem zachowku jest zabezpieczenie sytuacji materialnej najbliższych osób spadkodawcy, dlatego ustawodawca wymaga spełnienia określonych przesłanek, by wydziedziczenie mogło być skuteczne:

zaistnienie minimum jednej przesłanki do wydziedziczenia opisanej w art. 1008 Kodeksu cywilnego: 1) uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, 2) umyślne przestępstwo przeciwko zdrowiu lub życiu spadkodawcy/bliskiej mu osoby, 3) niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy.
zawarcie oświadczenia o wydziedziczeniu w ważnym testamencie.

W przypadku popełnienia umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu zwykle nie będzie podstaw do dyskusji, jeśli jego popełnienie przez spadkobiercę zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu. Jednak pozostałe przesłanki są dość otwarte do interpretacji. Bardzo często do wydziedziczenia dochodzi wskutek silnych emocji lub wpływu osób trzecich na decyzję spadkodawcy – w takiej sytuacji udowodnienie winy osoby wydziedziczonej zwykle napotyka na utrudnienie. Należy pamiętać, że przesłanka do wydziedziczenia musi zachodzić w rzeczywistości, dlatego niedopełnienie obowiązków rodzinnych nie może być związane wyłącznie z emocjami spadkodawcy. Jeśli natomiast chodzi o postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, musi zostać spełniony warunek mówiący o „uporczywym postępowaniu”, przez co należy rozumieć np. długotrwałe nadużywanie alkoholu lub narkotyków czy rozrzutny i lekkomyślny styl życia spadkodawcy – nie może to być działanie jednorazowe.

W celu podważenia skuteczności wydziedziczenia należy zatem wykazać przynajmniej jedną z trzech okoliczności:

dokonanie przebaczenia przez spadkodawcę,
brak skuteczności testamentu lub zawartego w nim oświadczenia o wydziedziczeniu,
brak rzeczywistych przesłanek wydziedziczenia.

Okoliczności te muszą zostać wykazane w toku zainicjowanego przez uprawnionego do zachowku postępowania sądowego.

Sprawy o zachowek przy wydziedziczeniu – Kancelaria Prawna

Warto wiedzieć, że polski system prawny chroni osoby niesprawiedliwie pozbawione prawa do zachowku, dlatego po wydziedziczeniu warto skontaktować się z naszą Kancelarią Radców Prawnych, która przeanalizuje sprawę i zaproponuje podjęcie konkretnych kroków prawnych. W wielu sprawach o zachowek jesteśmy w stanie udowodnić bezpodstawność wydziedziczenia, na przykład wskutek wykazania, że spadkobierca nie spełnił przesłanek do wydziedziczenia lub że testament był nieważny. Skontaktuj się z nami, by dowiedzieć się jakie środki prawne można wykorzystać w Twojej sprawie.